Uzaktan eğitim, Covid-19 salgınından sonra, artık destek olarak her zaman, bazı derslerde veya bazı zamanlarda yükseköğretimin tam kalbinde yer alacaktır.

Bu doğrultuda ana hedef, örgün eğitim öğrencileriyle aynı diplomaya sahip olması ve dolayısıyla aynı program çıktılarını kazanması beklenen mezunların; örgün eğitimle yürütülen tüm süreçlere ve elde edilebilen tüm sonuçlara, uzaktan eğitimle de erişebilmesi ve sahip olabilmesi olmalıdır.

Öğrenme Yönetim Sistemi

Hem eş zamanlı (senkron) hem de eş zamanlı olmayan (asenkron) öğretim modelini desteklemelidir.  Eş zamanlı olmayan (asenkron) modelde, içerik video, ses, sunum, doküman vb. biçiminde üretilip depolanmalı; öğrenciler istediği zaman ve istediği yerden, dilediği kadar çok tekrarda bu bilgilere erişebilmelidir. Senkron modelde, canlı dersten sonra, sistem hemen canlı dersi videoya dönüştürüp, derse katılan/katılmayan öğrencilerin bu dersi tekrar izleyebilmesine imkân tanımalıdır. Böylece kişiselleştirilmiş (bireysel olanak ve yetkinliklere göre özelleşmiş) eğitimin önemli olduğu günümüzde, öğrenciler istenilen zamanda ve istenilen sayıda dersi izleme imkanına kavuşabilmelidir. Her iki modelin de veri merkezi, üniversite veya Türkiye içinde olmalıdır.

Ölçme ve Değerlendirme modülü:

Hem örgün öğretimi hem de uzaktan eğitimi desteklemelidir.  Uzaktan eğitim veya örgün eğitim yoluyla alınan derslerle aynı diplomayı alacak öğrencilerin aynı öğrenme çıktılarını öğrenci, ders veya program bazında sağlandığının ölçülmesi, ancak bütünleşik bir sistemle mümkün olabilecektir. Sistem entegre olmadığı zaman, akreditasyon, sistemler arasındaki koordinasyonun sağlanması gibi etkinlikler için oldukça fazla bir zaman ve iş yükü ortaya çıkacaktır. Hatta belki bazı şeyler başarılamayacaktır. Örgün eğitim içerisinde kullanılmakta olan ölçme ve değerlendirme sistem ve anlayışlarının, uzaktan eğitim ortamlarına taşınması durumunda aşağıdaki yollar izlenebilir:

Sözlü Sınav: Sözlü sınavlar için uzaktan eğitimde Video Görüşme yolu kullanılabilir. Sözlü, anlatıma dayalı becerilerin ölçülmesinde etkili bir yoldur. Öğrencilerin eksik öğrenmelerini ya da kavram yanılgılarını saptamaya ve gidermeye olanak tanır. Dezavantajı ise çok zaman gerektirmesidir. Senkron sözlü sınavlar sırasında, ayrıca internet kaynaklı teknik sorunlar da meydana gelebilir.

Yazılı Sınav: Bu sınav, test, boşluk doldurma, açık uçlu soru gibi çeşitli soru türlerini barındırabilir. Sınavın gerçekleştirilme biçimi açısından ise iki yol üzerinde durulabilir.

1. Sınava giren kişinin sınav ortamı anlık olarak kamera ile kayıt altına alınabilir. Böyle bir yazılı sınav, anlık olarak yükseköğretim kurumu tarafından izlenebilen, zamanı ve süresi belli olan bir sınavdır. Öğrenci sınav cevaplarını ilgili sisteme girerek yazmaktadır.
2. Türkiye’de yaygın olmasa da (belki bundan sonra yaygınlaşması gerekecektir) öğrenci bulunduğu yerdeki üniversitelerin veya akredite olmuş kuruluşların sınav merkezlerinde sınava girebilir.

Forum Modülü:

Ödev/Proje/Portfolyo Hazırlanması: Öğrencilerin performans ödevleri hazırlayıp sisteme yüklemesi biçiminde yürütülen sürece yayılmış bir ölçme değerlendirme anlayışıdır.  Burada öğrencilerin birbirinden etkilenmesi, esinlenmesi ve belki kopya olaylarının gerçeklemesi olasılığı yüksektir. Öğrenciler kendi özellikleri ve bireysel gelişim süreçleri içerisinde değerlendirildiğinde bu tür istenmeyen durumların önüne geçilebilir.

Uzaktan yürütülen derslerde yüz yüze görüşme olanağı olmadığı için, öğretim elemanları ve öğrencilerin katılacağı, karşılıklı soru ve cevapların olacağı Forum mekanizmaları da her ders için olmalıdır. Forum ortamları uzaktan eğitim sürecinde ayrıca, öğrencilerin kazanım, anlam ve bakış açılarını yansıtmalarının iyi bir yolu ve öğrencilerin sistem üzerindeki etkinliğini izlemenin de iyi bir aracıdır.

Mobil Uyumluluk:

E-öğrenmenin en büyük avantajı, zaman ve mekândan bağımsız olarak, çalışana kendini sürekli geliştirme fırsatı sunmasıdır. Bu avantajdan yararlanabilmek için, mobil uyumlu olması gerekir. Belki bazı öğrencilerin bilgisayarları olmayabilir fakat büyük bir çoğunluğun akıllı telefonları bulunmaktadır. Dersler ve sınavlar bu akıllı telefonlar kullanılarak, olabilmelidir.

Üniversite Yönetim Sistemi’ne bütünleşik olma:

Tabi bu sistemin aynı zamanda üniversitenin eğitim-öğretim yönetim sistemiyle entegre olması gerekiyor. Manuel olarak veya Excel tablolarıyla derslerin oluşturulması, öğrencilerin sisteme aktarılması, uzun süre yürütülebilecek bir yol değildir.

Uzaktan Eğitim İçin Etkili Ders Tasarımı

Uzaktan eğitim için ders içeriklerini planlarken bütüncül bir sistem oluşturmak ve doğru öğretim tasarımını kurgulamak gerekir. Eş zamanlı ya da eş zamanlı olmayan sanal dersler tasarlamak için öğrenme kazanımlarımızı ve kurgumuzu planlamak öğrencilerin olumlu öğrenme yaşantıları geçirmelerine olanak sağlayacaktır. 

 Teknolojik-Pedagojik Alan Bilgisi:

Uzaktan eğitim için uygun öğretim tasarımları ve ders içeriği hazırlamada karşılaşılan en temel problem öğreticinin alan, pedagoji ve teknoloji yeterliklerine güçlü ve uyumlu biçimde sahip olmasıdır.  Alan bilgisi ve pedagojik yeterliliği iyi olsa bile teknoloji konusundaki bilgi eksikliği bulunan öğretmen uzaktan eğitime mesafeli durmakta ve teknolojiyi kullanmaktan çekinmektedir. Aynı şekilde, alan bilgisi ve teknoloji bilgisi iyi olan bir öğretici de pedagojik bilgisi yeterli değilse yüz yüze eğitimlerde kullandığı içerik ve yöntemleri uzaktan süreçlere taşımaya çalışmakta, örneğin tamamen sunuş yoluyla bilgi aktarımı yapabilmektedir.  Buda verimsiz ve etkililiği son derece düşük uzaktan derslere sebep olmaktadır. Burada bir öğreticinin sahip olması gereken üç temel becerinin önemi karşımıza çıkmakta, dolayısıyla, e – öğretici olacak bireylere bu alanlarda yetkinlik kazandırılması (eğiticilerin eğitimi) önem kazanmaktadır.

E-öğrenme süreci, bilginin iletilmesini sağlayan teknolojik alt yapı üzerinde işleyen; analiz, içerik tasarımı, geribildirim, etkileşim ve esneklik gibi öğeleri kapsayan çok boyutlu bir öğretim tasarımını gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla, çevrimiçi öğrenme ortamlarını hazırlanması düşünüldüğü gibi kolay değildir; aksine planlaması ve zahmeti örgün eğitimden daha fazla olan bir süreçtir.  Derslerin daha etkileşimli olarak tasarlanması gerekir.  Çünkü öğrenci ile içerik arasındaki etkileşimi sağlayabilmek, motivasyonu artırıcı en önemli etmenlerden biridir. Ders esnasında öğrencinin ekran karşısında oturup sadece öğreticiyi dinlemesi, ders için hazırlanmış animasyonu izlemesi ya da metni okuması öğrenciyi o ekran karşısında çok fazla motive etmemektedir. Bunun yerine, örneğin maddeler halinde verilecek bir bölüm yap boz (puzzle) şekline dönüştürülebilir ve öğrencinin her bir parçayı tek tek tıklayarak maddeleri görmesi sağlanabilir. Böylece hem öğrenci ders çalışırken aktifleş hem de bilinmeyenler her zaman merak uyandırdığından, içeriğin öğrenilmesi ve kalıcılığı artırmış olmaktadır.  Günümüzde öğreticilerin etkileşimli ders içeriği hazırlamalarına yardımcı olacak Web.20 araçları bulunmaktadır.

Giriş Bölümünde Yapılacak Etkinlikler ve Uygun Web Araçları

• Görsel sunma – Postermywall
• Video gösterme – Powtoon
• Simulasyondan faydalanma – Phet
• Animasyon sunma – Voki
• Bilgi kartı gösterme – Cram

Gelişme Bölümünde Yapılacak Etkinlikler ve Uygun Web Araçları

• Sunum hazırlama – Prezi
• Sanal sınıfta etkileşim – Google Classroom
• Video/Animasyon gösterme – Moovly
• Infografiklerden faydalanma – Picktochart
• Video konferans yapma – Zoom
• Zihin haritaları kullanma – Mindmeister

Sonuç ve Değerlendirme Bölümünde Yapılacak Etkinlikler ve Uygun Web Araçları

• Tartışma  – Tricider
• Etkileşimli alıştırma kağıtları – Liveworksheets
• Soru-cevap  – Mentimeter
• Ortak çalışmalar – Padlet
• Anket yapma – Surveymonkey
• Çevrimiçi test oluşturma – Socrative Oyunlaştırma – Wordwall

Uzaktan Eğitim Hizmetinin Niteliği

Teknolojinin günümüzde sunduğu imkanlar öğrencinin uzaktan öğrenme ortamında aktif olma durumu için de pek çok düzeyde ve pek çok çeşitte alternatif sunmaktadır. Bu durum halihazırda verilen uzaktan eğitim hizmetlerinin niteliği içinde farklı düzeyler ortaya çıkarmaktadır. Günümüz uzatan eğitim süreçleri öğrenci deneyimi ve etkinliği açısından pasif katılımlı, destekleyici katılımlı, arttırılmış katılımlı, etkileşimli katılımlı ve sürükleyici katılımlı sistemler biçiminde beş kategori altında ele alınabilir (QAA, 2020). Bu kategorilerdeki eğitim ve öğretim faaliyetlerine ilişkin özet bilgi Tablo 1’de sunulmaktadır.

Tablo 1. Uzaktan Eğitim Süreçlerine Öğrenci Katılımı ve Etkinliği Düzeyleri (QAA, 2020 s. 6-10)

Pasif Katılım: Geleneksel sunuş yaklaşımına dayalı öğretim süreçlerinin dijital araçlar üzerinden yürütüldüğü eğitim biçimidir. Değerlendirme de ağırlıklı biçimde kâğıt-kalem temelli ya da geleneksel sınav anlayışının çevrimiçi ortama aktarıldığı biçimde yürütülmektedir. Sunumlar için Power Point gibi sunum araçları ve öğrencilerle bir araya gelmek için Zoom ya da Teams gibi ortamlardan yararlanılmaktadır. Her öğrenciden aynı olanaklara ve zamana sahip olmaları ve tüm derslere aynı anda aynı biçimde bağlanmaları beklenir. Burada eğitim sürecinin ana parçası esasen yüz yüze eğitimdir.

Destekleyici Katılım: Öğretim süreci yine çevrimiçi ders anlatımları temelinde yürütülse de öğrencileri öğrenme sürecinde desteklemek üzere geliştirilmiş ve dersler dışında sunulmuş pek çok dijital materyal ve olanak söz konusudur.  Kısmen, öğrenme sürecini yönlendirebilen (tutorials) uygulamalardan da yararlanılmaktadır.  Değerlendirme geleneksel anlayışta kâğıt-kalem ya da çevrimiçi testler biçimindedir. Açık kaynak kodlu sanal bir öğrenme ortamından yararlanılmaktadır. Bu ortamda öğrencilere sunulmuş etkileşim olanakları söz konusudur. Eğitim sürecinin ağırlığı yüz yüze eğitimdedir.

Arttırılmış Katılım: Öğrenme-öğretme süreçleri dijital olanaklar ve öğrenme katılımının sağlanması gözetilerek yeniden tasarlamıştır. Öğrenci uzaktan öğrenme ortamında bir konuyu öğrenebileceği çeşitli alternatifler bulabilir. Burada temel bakış öğrencinin uzaktan öğrenme ortamındaki öğrenme deneyimlerinin geliştirilmesidir. Açık kaynak kodlu bir sanal öğrenme ortamı kullanılmaktadır ya da kurum kendi sanal öğrenme ortamını geliştirmiştir. Değerlendirme süreçlerinde geleneksel anlayıştan gelen ve sanal ortama da aktarılabilen sınavların yanı sıra tamamen uzaktan süreçlere özgü geliştirilmiş seçenekler de söz konusudur.   Hem öğretme hem de öğrenme süreçlerini kılavuzlama için geliştirilmiş sanal ortamlar mevcuttur. Öğretici ve öğrencilere zengin bir yazılım arşivi sunulmaktadır. Öğrenciler bu yazılım ve araçlarla öğrenebilmekte, öğrendikleriyle gelecek yaşamları arasında ilişki kurabilmektedir.

Etkileşimli Katılım: Uzaktan eğitim sisteminin ana hedefi öğrencilerin içerikle ve birbirleriyle olan etkileşimlerinin en üst seviyeye çıkarılmasıdır. Bu doğrultuda sistem içerisinde tanımlanmış öğrenci etkinliklerine katılmama konusunda çok da özgür değillerdir. Ancak katılmak ve etkin olmak için çeşitli seçenekler söz konusudur. Eğitim öğretim süreciyle tamamen entegre olmuş, kurumun ve öğrencinin tüm ihtiyaçlarına cevap verebilen bir sanal öğrenme ortamı mevcuttur. Öğrenme sürecinde katılım ve etkinliği arttırmak üzere öğrenciye sunulacak pek çok uzman araç ve yazılım da söz konusudur. Bu katılım biçiminde dikkate alınan önemli bir bileşende ortamın her öğrencinin beklentisine ayrı ayrı cevap verebilme başka bir ifadeyle kişiselleştirilmiş öğretim yapabilme gücüdür. Bu doğrultuda sanal öğrenme ortamında öğrencinin özellik ve beklentileri doğrultusunda öğrenme kaynaklarıyla etkileşim sağlayabileceği olanaklar geliştirilmiştir. Hemen her ders ve öğrenme alanına ilişkin eş zamansız ve eş zamanlı çok sayıda öğrenme olanağı tasarlanmıştır. Yüz yüze eğitim ve uzaktan eğitim, eğitim süreci içerisinde eşit paya sahiptir.

Sürükleyici Katılım: Bu katılım düzeyinde amaç uzaktan eğitim sisteminin öğrenciye örgün eğitim sisteminin (gerçek bir okulun) sunduğu hemen tüm olanakları sunması, eğitimi öğrenci için mümkün olduğunca cazip kılabilmesidir. Eğitimin tamamı uzaktan süreçler üzerindedir. Bu doğrultuda öğrencilere oldukça fazla miktar ve çeşitlilikte öğrenme olanağı sunulmaktadır. Ancak bunlarla etkileşim seçimlikten öte bir gereklilik haline gelmektedir. Sistemin odağında öğrencinin öğretim süreçlerine bağlılığının (engagement, bilişsel ve duyuşsal anlamda etkin katılım) sağlanması yer almaktadır. Bu amaçla geliştirilmiş pek çok uzman yazılım ve dijital araç söz konusudur. Burada da yoğun bir kişiselleştirilmiş öğretim söz konusudur. Kişiselleştirme uygulamaları her bir öğrencinin bağlılığını nasıl maksimize edileceği sorusu üzerinden ilerlemektedir.

Kaynaklar:

Gagné, R. (1985). The Conditions of Learning and the Theory of Instruction (4th ed.). New York: Holt, Rinehart, and Winston.

Mishra, P. ve Koehler, M. J. (2006). Technological Pedagogical Content Knowledge: A Framework for Teacher Knowledge. Teacher College Record, 108(6), 1017-1054.

QAA. (2020).  Building a Taxonomy for Digital Learning. https://www.qaa.ac.uk/docs/qaa/guidance/building-a-taxonomy-for-digital-learning.pdf