Kavramlar ve Tanımlar
Bu içerikte yer alan kavramlar ve tanımları aşağıda yer almaktadır
Eğitim Programı: Bir yükseköğretim programının yeterlilikler çerçevelerine dayalı olarak öğrencilere kazandırılacak yeterlilikleri sağlamak için yapılan tüm süreçlerin planlanması (Amaç, kazanım/çıktı, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve ölçme değerlendirme vb.) uygulanması ve değerlendirilmesidir.
Program Geliştirme: Ekonomik, toplumsal ve teknolojik değişimlere bağlı olarak bir eğitim-öğretim programının hedef ve kazanımlar, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve ölçme değerlendirme temel ögeleri de dahil olmak üzere tüm süreçlerdeki dinamik değişimlerdir. Programdaki her dersin öğrenme kazanımları/ çıktıları doğrultusunda içerik ve kaynakların oluşturulması, öğretim yaklaşım, yöntem ve tekniklerinin uygulanması ve ölçme değerlendirme sonucunda programın etkililiğinin tüm süreçler gözden geçirilerek yenilenmesi süreçleri program geliştirmeyi sağlar.
Kurumun Ölçme Değerlendirme Yaklaşımı: Bir eğitim kurumunun ölçme-değerlendirmeye bakışını, sistematik süreçlerini gösteren yaklaşımdır. Her kurumun öğrencinin başarısı ve öğretim sürecinin etkililiği hakkında bilgi toplamak için sürece ve ürüne dayalı ölçme ve değerlendirmeyi planladığı, uyguladığı, değerlendirdiği ve iyileştirme çalışmalarını belirlediği yaklaşımdır.
Öğrenci İş Yüküne Dayalı Tasarım: Öğrenme çıktılarına ulaşmak için öğrencinin harcadığı zamana/emeğe iş yükü denir. İş yükü temelli kredi de hedeflenen öğrenme çıktılarına ulaşabilmek amacıyla her bir dersin tamamlanması için gerekli öğrenci iş yükünü gösteren sayısal değerdir. Bu kasamda programların öğrenci iş yüküne dayalı tasarlanması gerekmektedir.
Programların Yapısı ve Kurumun Ölçme-Değerlendirme Yaklaşımı
Programların Yapısı ve Ders Dağılım Dengesi
(Zorunlu-seçmeli ders dağılım dengesi; alan ve meslek bilgisi ile genel kültür dersleri dengesi, kültürel derinlik kazanma, farklı disiplinleri tanıma imkânları)
Bir yükseköğretim kurumunda yer alan programların yapısı mezun yeterliliklerini sağlayacak şekilde planlanmalı, uygulanmalı, değerlendirilmeli ve geliştirme çalışmaları sürekli devam etmelidir. Eğitim programı alana ilişkin yeterlilikler çerçevelerine dayalı olarak öğrencilere kazandırılacak yeterlilikleri sağlamak için eğitim kapsamında yapılan tüm süreçlerin planlanması (Amaç, kazanım/çıktı, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve ölçme değerlendirme vb.), uygulanması ve değerlendirilmesi süreçlerini kapsar.
Günümüzde öğrenci merkezli program anlayışı temele alınmaktadır. Öğrenci merkezli program anlayışında öğrenme-öğretme süreçlerinde dikkate alınması gereken en önemli öge öğrencilere kazandırılacak çıktıların/kazanımların gerçekleştirilmesidir. Kazanım/çıktı temelli eğitim-öğretim olarak da isimlendirilebilecek bu süreçte öğrencinin bireysel farklılıklarını dikkate alan öğrenci merkezli ve iş-yüküne dayalı bir sistemde hazırlanan eğitim programları kastedilmektedir. Kurum, öğrenci merkezli eğitim programlarını öğrencilerin öğrenim sürecinde aktif rol almalarını teşvik edecek şekilde yürütmelidir. Ölçme ve değerlendirme de bu anlayışa dayalı olmalıdır.
Program geliştirme dinamik bir süreçtir. Programların yıllık ve belirli aralıklarla çevrimlerinin kapatılması ve programların geliştirilmesi gerekmektedir. Program geliştirme bir eğitim-öğretim programının hedef ve kazanımlar, içerik, öğrenme-öretme süreci ve ölçme değerlendirme temel ögeleri de dahil olmak üzere tüm süreçlerdeki dinamik değişimlerdir. Program geliştirme süreci, program yeterliliklerine dayalı öğrencilerin edineceği kazanımlar odaklı yürütülmelidir. Mezun yeterlilikleri öğrencilerin öğrenme kazanımlarından oluşmaktadır. Bu kapsamda her dersin öğrenme kazanımları/çıktıları doğrultusunda içerik ve kaynakların oluşturulması, öğretim yaklaşım, yöntem ve tekniklerinin uygulanması ve ölçme değerlendirme sonucunda programın gözden geçirilerek yenilenmesi gerekmemektedir.
Programlarda yeterlilikler çerçevesine ve program yeterliliklerine bağlı olarak her programın yapısında zorunlu ve seçmeli dersler yer almaktadır. Zorunlu dersler öğrencilerin mutlaka almaları gereken çekirdek derslerden oluşmaktadır. Bunun yanında seçmeli dersler de yer almaktadır. Seçmeli dersler alana ilişkin ya da alan dışı dersler olabilir. Kurumun derslerinde seçmeli / zorunlu ders dengesi sağlanmalıdır. Bu durum sistematik olarak yapılan program geliştirme süreçlerinde gözden geçirilmeli ve gerekli iyileştirmeler yapılmalıdır. 21. yüzyıl yetkinliklerinin program kazanımlarına yansıtılması da önemli bir konudur. Bu yetkinlikler her programda ortak olarak yer alabilir. Örneğin dijital yetkinlik her programda gerekli olan bir yetkinliktir. Alana ait olmayan (genel) kazanımların sağlanması için gerekli süreçler sistematik bir şekilde oluşturulmalıdır. Bir yükseköğretim kurumunda bu genel kazanımların olduğu dersler her programda uygulanacak şekilde belirlenebilir. Yükseköğretim kurumlarında üniversite-fakülte ortak seçmeli dersleri de olabilir. Bunun yönetimi sistematik bir şekilde sağlanmalıdır. Kültürel derinlik kazanımına yönelik ve farklı disiplinleri tanıma fırsatı veren seçmeli derslerin varlığı ve öğrencilerin bu derslere yönlendirilme mekanizmaları da oluşturulmalıdır. Kısacası bir öğretim programı yapısında yeterlilikleri sağlayıcı zorunlu ve seçmeli derslerin dengesi sağlanmalıdır. Bunun yanından meslekle ilgili ve meslek dışı dengesi de gözetilmelidir. Alana ilişkin bilgi, beceri ve yetkinlikler yanında kültürel derinlik ve farklı disiplinleri tanıma imkanını da sağlamalıdır. Ayrıca, programın yoğunluğu öğrencinin akademik olmayan etkinliklere de zaman ayırabileceği şekilde düzenlenmelidir.
Bir eğitim-öğretim programı yeterlilikleri sağlamak üzere kazanım/çıktı temelli olarak dersleri ve ders dışı faaliyetleri de kapsamaktadır. Örneğin okulda ya da okul dışında programla ilgili yapılan sergiler, geziler, saha çalışmaları, iş dünyası ile ilişkiler (ders çalışmaları, toplantılar, staj vb.), video çekimleri, on-line platformlar vb.
Bir yükseköğretim kurumunun programların yapısı ve ders dağılım dengesi ile ilgili olgunluk seviyesi olarak tüm programlarının program ve ders bilgi paketleri, yapı ve ders dağılım dengesi (alan ve meslek bilgisi ile genel kültür dersleri dengesi, kültürel derinlik kazanma, farklı disiplinleri tanıma imkânları vb.) gözetilerek hazırlanması beklenmektedir. Ayrıca, program yapısı ve dengesine ilişkin uygulamaların tüm programlarda, sistematik olarak izlenmesi ve izlem sonuçlarının paydaşlarla birlikte değerlendirilerek önlem alınması ve sürekli olarak güncellenmesi beklenmektedir. Hatta kurumun en üst seviyede olgunluk seviyesi olarak program yapısı ve dengesine ilişkin kurumsal amaçlar (eğitim-öğretim politikası) doğrultusunda, sürdürülebilir ve olgunlaşmış uygulamaların kurumun tamamında benimsenmesi beklenmektedir. Kurumun kendine özgü ve yenilikçi birçok uygulamasının bulunması ve bu uygulamaların bir kısmının diğer kurumlar tarafından örnek alınması da beklenmektedir.
Kanıtlar
- Program ve ders bilgi paketlerinin ilan edildiği web sayfası
- Ders dağılım dengesi (seçmeli-zorunlu) ve bu kapsamdaki kurum politikası/ilkeleri
- Paydaş katılımına ilişkin kanıtlar
- Standart uygulamalar ve mevzuatın yanı sıra; kurumun ihtiyaçları doğrultusunda geliştirdiği özgün yaklaşım ve uygulamalarına ilişkin kanıtlar
Öğrenci İş Yüküne Dayalı Tasarım
Öğrenci merkezli programlarda öğrencilerin bir ders için ayırdıkları zaman ve yaptıkları çalışmalar esas alınmaktadır. Öğrenme çıktılarına ulaşmak için öğrencinin harcadığı zamana/emeğe iş yükü denir. “İş Yükü Temelli Kredi” de hedeflenen öğrenme çıktılarına ulaşabilmek amacıyla her bir dersin tamamlanması için gerekli öğrenci iş yükünü gösteren sayısal değerdir. Bu kapsamda programların öğrenci iş yüküne dayalı tasarlanması gerekmektedir. Ders bilgi paketleri oluşturulurken bir derste öğrencilerin yapacakları ders içi ve dışı çalışmalar da dâhil belirlenir. Ayırdıkları zamana göre AKTS kredisi belirlenir. 1 AKTS 25-30 saat arasında kurum tarafından belirlenebilir. Burada iş yüklerinin sağlıklı belirlenmesi için iyi bir araştırma süreci gerçekleştirilmelidir. Öğrencilerin görüşleri ve değerlendirmeleri, öğretim elemanı görüşleri, ders ve bölüm toplantıları vb. önemlidir. Bu iş yükleri gerçekçi belirlenmelidir. Aşağıda iş yüküne dayalı tasarım için iş yükü temelli kredi belirlenirken izlenecek adımlar örneklendirilmiştir.
- Program Yeterlilikleri
- Ders Öğrenme Çıktıları
- Ders Öğretim Yaklaşım, Yöntem ve Teknikleri
- Öğrenme Çıktılarını Ölçme ve Değerlendirme
- Öğrencinin Ders İçi ve Dışı Dersle İlgili Ayıracağı Zamanlar
- İş Yükünü Hesaplama (Toplam bir derse öğrencinin ayıracağı saat/belirlenen 1 AKTS Değeri saati)
Öğretim programındaki derslerin iş yüküne dayalı kredilerini hesaplarken/güncellerken ya da değiştirmek istendiğinde; öğretme yaklaşım, yöntem ve tekniklerini çeşitlendirerek iş yükünü yeniden tanımlamak mümkündür. Bu konuda sistematik şekilde belirli aralıklarla güncellemeler yapılmalıdır.
Aşağıda eğitim fakültesi programlarında yer alan Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı dersine ilişkin örnek AKTS hesaplama yöntemi yer almaktadır.
Aşağıdaki tabloda yukarıdaki derse ilişkin ders öğrenme çıktıları/kazanımları, etkinlikler ile iş yükü belirleme arasındaki ilişki görülmektedir.
Yükseköğretim kurumlarından programlarda yer alan derslerin öğrenci iş yüküne dayalı kredi değerleri (AKTS) belirlenmelidir. Ders bilgi paketlerinde öğrenci iş yüküne dayalı kredi değerlerinin belirlenme yöntemi belirlenerek kurum tarafından sistematik olarak çalışmalar yapılmalıdır. Zorunlu ve seçmeli derslerin tümüne iş yükü temelli kredi verilmelidir. Öğrenci iş yükü kredisinin mesleki uygulamalar, değişim programları, tez ve projeler gibi uygulamalarda da dâhil kullanılması sağlanmalıdır. Öğrencilerin yurt içi ve/veya yurt dışındaki uygulama ve stajlarının iş yükleri belirlenmeli (AKTS kredisi) ve programın toplam iş yüküne dâhil edilmelidir. Ortak servis derslerine aynı kredi verilmelidir. Uluslararası hareketlilik programlarında uygulanan kredi transfer yöntemi de çalışılmalıdır. Tüm bu süreçler iyi planlanmalı, uygulanmalı, kontrol edilmeli ve iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır.
Bir yükseköğretim programından mezun olmak için de belirli AKTS’nin tamamlanması gerekmektedir. Aşağıda ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyleri mezuniyeti için iş yükü temelli kredi değerleri verilmektedir:
- Kısa Düzey (Ön lisans): 120 AKTS
- Birinci Düzey (Lisans): 240 AKTS (Diş, Eczacılık, Veterinerlik:300 AKTS, Tıp Fakültesi: 360 AKTS)
- İkinci Düzey (Tezsiz-Tezli): 90 AKTS-120 AKTS
- Üçüncü Düzey (Doktora): 180-240 AKTS
Yükseköğretim kurumlarından tüm derslerin AKTS değerini belirleyerek şeffaf bir şekilde web üzerinden paylaşması beklenmektedir. Belirlenen öğrenci iş yükünün uygulamada durumu ve niteliği değerlendirilmelidir. Staj ve mesleğe ait uygulamalı öğrenme fırsatları sağlanmalı ve yeterince öğrenci iş yükü ve kredi çerçevesinde değerlendirilmelidir.
Öğrenci iş yüküne dayalı tasarımda yükseköğretim kurumlarından beklenen olgunluk seviyelerinin tüm programlarda tanımlanmış olan öğrenci iş yüklerinin olması, paydaşlarla paylaşılması (program ve ders bilgi paketleri yoluyla) ve eğitim-öğretimle ilgili tüm uygulamalarda (öğrenci hareketliliği, önceki öğrenmelerin tanınması vb.) kullanılmasıdır. Tüm programlarda uygulanan öğrenci iş yükü uygulamasının sistematik olarak izlenmesi ve izleme sonuçlarının paydaşlarla birlikte değerlendirilerek önlemler alınması gerekmektedir. Öğrenci iş yükü uygulaması, kurumsal amaçlar doğrultusunda ve sürdürülebilir şekilde kurumun tamamında benimsenmelidir. Kurum bunun yanında kuruma özgü yenilikçi uygulamalarda geliştirebilir.
Kanıtlar
- Her seviyedeki programda öğrenci iş yükü kredilerinin tanımlanmış ve paydaşlarla paylaşılmış olması,
- Öğrenci iş yükü kredisinin mesleki uygulamalar, değişim programları, staj ve projeler için tanımlanmış olması,
- Programlarda öğrenci İş yükünün belirlenmesinde öğrenci katılımının sağlandığına ilişkin belgeler ve mekanizmalar
- Diploma Eki
- İş yükü temelli kredilerin geribildirimler doğrultusunda güncellendiğine ilişkin kanıtlar
- İş yükü temelli kredilerin transferi ve tanınmasına ilişkin tanımlı süreçleri içeren belgeler
- Standart uygulamalar ve mevzuatın yanı sıra; kurumun ihtiyaçları doğrultusunda geliştirdiği özgün yaklaşım ve uygulamalarına ilişkin kanıtlar*
*Kanıtlar 2015 AKTS Kullanıcı Kılavuzu’ndaki anahtar prensipleri taşımalıdır.
Ölçme ve Değerlendirme
Kurumun ölçme değerlendirmeye yönelik sistematik bir yapı oluşturması beklenmektedir. Burada öğrenci merkezli yaklaşıma uygun olarak öğrencilerin programa ilişkin kazanımları/çıktıları, dersin içeriği ve materyalleri, öğretme-öğrenme yaklaşım yöntem ve teknikleri ile ölçme ve değerlendirme uyumu önemlidir.
Yükseköğretim kurumlarından programlarında yeterlilik temelli ölçme ve değerlendirme sistemi oluşturmaları beklenmektedir. Bu tasarım tüm programları kapsamalıdır ve uygulanmalıdır. Tüm programlarda tasarlanan ölçme ve değerlendirme sistemine ilişkin uygulamalardan elde edilen bulgular sistematik olarak izlenmeli ve izlem sonuçları paydaşlarla birlikte değerlendirilerek önlemler alınmalıdır. Kurumunun tüm programlarında kurumsal amaçlar doğrultusunda ve sürdürülebilir şekilde tasarlanan ölçme ve değerlendirme sistemi, kurumun tamamında benimsenmelidir. Kurumlardan istenen, bu konuda bir sistem kurmaları ve PUKÖ çevrimini işletmeleridir. Dijital ortamda ölçme-değerlendirmeye yönelik kurumsal bir sistem oluşturmak izlemeyi kolaylaştırır. Kurumlardan bu konuda da yenilikçi uygulamalar beklenmektedir.
Kurumun ölçme değerlendirme siteminde öğrencinin başarısını ölçme ve değerlendirmede (BDY) kullanılan tanımlı süreçler (yönetmelik, yönerge, süreç tanımı, rehber, kılavuz vb.) ve bu süreçlerin öğrencilere duyurulması sağlanmalıdır. Ayrıca başarı ölçme ve değerlendirme yöntemi, hedeflenen ders öğrenme çıktılarına/kazanımlarına ulaşıldığını ölçebilecek şekilde tasarlanmalıdır. Bu izlemede kullanılacak ölçme yöntemleri, sürece ve ürüne dayalı olarak çeşitlendirilmeli ve sistemde her tür ölçme araç ve yöntemlerinin izlenmesi yapılabilmelidir. Değerlendirmeyi doğru, adil ve tutarlı şekilde yapmayı güvence altına alan bir yöntem izlenmelidir. Bu sistemde öğrencinin devamını veya sınava girmesini engelleyen haklı ve geçerli nedenlerin oluşması durumunu kapsayan açık düzenlemeler de oluşturulmalıdır. Özel yaklaşım gerektiren öğrenciler (engelli veya uluslararası öğrenciler gibi) için düzenlemeler de yapılmalıdır. Öğrencinin devamsızlığı veya sınava girmeyi engelleyen haklı ve geçerli nedenlerin oluşması durumunu kapsayan açık düzenlemeler olmalıdır. Ayrıca mezuniyet koşullarına dair düzenlemeler de yer almalıdır. Kısacası bir yükseköğretim kurumunun ölçme değerlendirmeyle ilgili süreçlerini (yönergeler, usul ve esaslar, görev ve süreç tanımları, bilgi sistemi, değerlendirme araçları, iyileştirme çalışmaları vb.) sistematik olarak planlaması, uygulaması, değerlendirmesi ve geliştirmesi beklenmektedir.
Kanıtlar
- Kurumun ölçme ve değerlendirme sistemi (Yönergesi, esas usulleri, bilgi sistemi vb.)
- Standart uygulamalar ve mevzuatın yanı sıra; kurumun ihtiyaçları doğrultusunda geliştirdiği özgün yaklaşım ve uygulamalarına ilişkin kanıtlar
ÖZET
Bir yükseköğretim Kurumunda yer alan programların yapısı mezun yeterliliklerini sağlayacak şekilde planlanmalı, uygulanmalı, değerlendirilmeli ve geliştirme çalışmaları sürekli devam etmelidir. Yükseköğretimde kalite güvencesi bağlamında öğrenci merkezli program anlayışı temele alındığı için programların yapısı oluşturulurken öğrencilere kazandırılacak çıktı/kazanımların gerçekleştirilmesi esas alınmaktadır. Kazanım/çıktı temelli eğitim-öğretim olarak da isimlendirilebilecek bu süreçte öğrencinin bireysel farklılıklarını dikkate alan öğrenci merkezli ve iş-yüküne dayalı bir sistemde hazırlanan eğitim programları kastedilmektedir. Bir öğretim programı yapısında yeterlilikleri sağlayıcı zorunlu ve seçmeli derslerin dengesi sağlanmalıdır. Bunun yanından meslekle ilgili ve meslek dışı dengesi de gözetilmelidir. Alana ilişkin bilgi, beceri ve yetkinlikler yanında kültürel derinlik ve farklı disiplinleri tanıma imkanını da sağlamalıdır. Ayrıca, programın yoğunluğu öğrencinin akademik olmayan etkinliklere de zaman ayırabileceği şekilde düzenlenmelidir. Tüm süreçler planlanmalı, uygulanmalı, değerlendirilmeli ve iyileştirme süreçlerini içine alan program geliştirme çalışmaları belirli aralıklarla yapılmalıdır.
Öğrenci İş Yüküne Dayalı Tasarım “İş Yükü Temelli Kredi” ile belirlenir. Bu kredi hedeflenen öğrenme çıktılarına ulaşabilmek amacıyla her bir dersin tamamlanması için gerekli öğrenci iş yükünü gösteren sayısal değerdir. Bir derse ilişkin AKTS değeri belirlenirken öğrencilerin o derse ilişkin yapacakları ders içi ve dışı çalışmalar dahil belirlenir. Ayırdıkları zamana göre AKTS kredisi belirlenir. 1 AKTS 25-30 saat arasında kurum tarafından belirlenebilir. Program Yeterlilikleri, ders öğrenme çıktıları, ders öğretim yaklaşım, yöntem ve teknikleri, öğrenme çıktılarını ölçme ve değerlendirme ile öğrencinin ders içi ve dışı dersle ilgili ayıracağı zamanlar belirlenir ve iş yükü hesaplanır.
Kurumun ölçme değerlendirmeye yönelik sistematik bir yapı oluşturması beklenmektedir. Burada öğrenci merkezli yaklaşıma uygun olarak öğrencilerin programa ilişkin kazanımları/çıktıları, dersin içeriği ve materyalleri, öğretme-öğrenme yaklaşım yöntem ve teknikleri ile ölçme ve değerlendirme uyumu önemlidir. Yükseköğretimde yer alan programlarda yeterlilik temelli ölçme ve değerlendirme sistemi oluşturulabilir. Bir yükseköğretim kurumunun ölçme değerlendirmeyle ilgili süreçlerini (yönergeler, usul ve esaslar, görev ve süreç tanımları, bilgi sistemi, değerlendirme araçları, iyileştirme çalışmaları vb.) sistematik olarak planlaması, uygulaması, değerlendirmesi ve geliştirmesi beklenmektedir.